ايرانی نيز با فرهنگ ويژۀ خويش قومی بود کە آمادگ ِ ی آن را داشت کە سازنده ترين سهم
را در تمدن جهانی ايفا کند. در آن زمان علو ِ م طب و رياضيات و هندسه و کيهان شناسی در بابل
و مصر بەپيش رفته ترين حد رسيده بود؛ ولی همه در خدمت معبد بود. علوم را کاهنان و
متوليانِ معابد در انحصار خويش داشتند، و دست آوردهای علم ِ ی خويش را بەپای معبد
می ريختند. اما با تشکيل شاهنشاه ِ ی جهان ِ ی هخامنشی اين وضع تغيير کرد؛ علوم از انحصار
معبد بيرون آمد و همگانی شد؛ مؤسسات علمی و فرهنگی کە شاهنشاهان ايران در بابل و مصر
دائر کردند کاهنان را موظف م یکرد کە علوم خويش را در خدمت بشريت قرار دهند. و ديديم
کە شمار بسياری از يونانيانی کە در مصر برای ايرانيان مزدوری می کردند از آنجا کە اذهان
مستعد داشتند نزد مصريان آموزش ديدند و يافت ههای علم ِ ی خويش را بەيونان بردند؛ و ديديم
کە همۀ کسانی کە بەنام بزرگان علم در يونان باستان شهرت دارند دانش آموختگان دوران
هخامنشی در مصر و بابل بودند. ديديم کە افلاطون در مصر روغن فروشی می کرد و نزد مصريان
آموزش می ديد. او برای يادگيری فنون اخترشناسی نيز بەبابل رفت. اکنون کە هزاران سند از
علوم بابلی کشف و ترجمه شده است ما وقتی رسالۀ »تيمايوس « افلاطون را در کنار اين اسناد
می گذاريم متوجه م یشويم کە بخشی از آن ترجمۀ ناقصی از اخترشناس ِ ی بابلی است؛ و آنجا کە
سخن از آفرينش است نيز »وهومنَە «ی ايرانی ۔آشکارا۔ در نوشته های او خودنمايی م یکند.
در رياضيات و ط ِ ب يونانی نيز همين موضوع را می بينيم؛ يعنی انتقال دادنِ بخشی از عل ِ م ط ِ ب
مصری بەيونان. افلاطون را در رسالۀ »الکبيادس « می بينيم کە با تمدن ايرانی آشنايی نزديک
دارد، و بسياری از عناصر فرهنگ ايرانی را م یشناسد و می کوشد کە يونانيان را با اين عناصر
والا و ارجمند آشنا کند. بقراط نيز از دانش آموختگان مدارس پزشک ِ ی مصر بود. اکنون کە
نوشته های مصريان کشف و ترجمه شده است معلو ِ م ما می شود کە دو رسالۀ او بەنامهای
»بيماريهای واگير « و »دربارۀ کارد پزشکی « ترجمۀ نسبتًا دقيقی از رساله های مصری است کە
چندين سده پيش از بقراط تأليف شده بوده است. هراکليتوس نيز در بابل تحصيل کرده بود و
آن چە کە نوشت و انتشار داد از دانش مندانِ بابلی آموخته بود. و اين همه گير شدنِ علوم و فنون
نتيجۀ آزاد شدنِ اين علوم و فنون در سايۀ اصلاحاتِ دامنه دا ِ ر شاهنشاه ِ ی هخامنشی بود.